Enkel de Russen zelf moeten Rusland bevrijden van Poetin

De Russen zelf moeten Rusland bevrijden van Poetin

Michaïl Sjisjkin,

Internationaal gelauwerde Russische schrijver

KLik hier om terug te keren keuzepagina

Zonder een nationaal gedragen schuldbesef en een collectieve mentaliteitswijziging maakt een nieuw, democratisch Rusland geen schijn van kans, schrijft Michaïl Sjisjkin.

Op de Russische televisie krijg je geen platgebombardeerde Oekraïense steden en dode kinderlichamen te zien. Moedige jongeren die in Rusland de straat opkomen tegen de oorlog, worden in elkaar geslagen en opgepakt, terwijl een meerderheid van de mensen zwijgt. Van massaal protest is geen sprake, laat staan van stakingen. Het doet pijn dat zoveel medeburgers zich achter de oorlog tegen Oekraïne scharen: ze plaatsen een Z voor hun vensters en in hun auto’s.

Russische zenders herhalen liever een interview met de beroemde acteur Sergej Bodrov, een cultfiguur in Rusland. ‘Tijdens een oorlog mag je nooit je eigen nest bevuilen’, zegt hij. ‘Zelfs als je land het bij het verkeerde eind heeft, dan nog moet je geen kritiek leveren.’ En dat is wat het volk doet, ‘zijn eigen mensen’ steunen, zelfs al die op Oekraïners schieten.

De meeste Russen worden van de moderne wereld gescheiden door een revolutie, de belangrijkste revolutie voor de mensheid: het zwaartepunt dat verschuift van het collectieve bewustzijn naar het individu. Duizenden jaren identificeerden mensen zich met de stam, en waren ze volkomen afhankelijk van de leider van de roedel – de chef, kan of tsaar. Pas de afgelopen eeuwen begon er zich een fundamenteel andere maatschappelijke orde af te tekenen, één waarin het individu vrij is. Voor de befaamde tekst die begint met de woorden ‘Wij, het volk’ geschreven kon worden, moest er een nieuwe mensheid opstaan en moest die zich bewust worden van haar menselijke waardigheid.

Overlevingsstrategie

Poetin gaf op 18 maart een toespraak in een vol stadion in Moskou ter gelegenheid van de achtste verjaardag van de annexatie van de Krim. ap

Deze gapende beschavingskloof is nog niet overbrugd. Het is het drama van mijn thuisland: een klein deel van mijn medeburgers is klaar voor een democratische samenleving, maar de overweldigende meerderheid buigt nog altijd voor de macht en aanvaardt deze patrimoniale manier van leven.

Als iedereen die voor zichzelf denkt, de komende generaties wordt uitgeroeid, dan blijft er niets over dan stilzwijgen en instemming met de autoriteiten. Kun je het de mensen kwalijk nemen als dat hun enige overlevingsstrategie was? Waar belanden zij die weigeren hun mond te houden? Achter de tralies. Of ze moeten noodgedwongen emigreren, voor het te laat is.

Er zijn al twee pogingen mislukt om een democratisch systeem te introduceren in Rusland. In 1917 wist de eerste Russische democratie het amper enkele maanden uit te zingen. De tweede, in de jaren 90, haalde met veel moeite enkele jaren. Telkens wanneer mijn land een democratische samenleving probeert op te bouwen, met verkiezingen, een parlement en een republiek, draait het uit op een totalitair regime.

Een uur nul

Zijn het een dictatuur en een dictator die leiden tot een bevolking van slaven, of is het een slavenbevolking die aanleiding geeft tot een dictatuur en een dictator? De kip en het ei. Hoe kan die vicieuze cirkel doorbroken worden? Wat kan de kiem zijn van een nieuw Rusland?

Hitlers Duitsland wist zich een weg te banen uit de vicieuze cirkel van de dictatuur. In het reine komen met het verleden en de eigen schuld: de Duitsers trokken er belangrijke lessen uit. Dat stelde hen in staat een democratisch georiënteerde maatschappij uit te bouwen. Maar de wedergeboorte van hun natie berustte op een verpletterende militaire nederlaag.

Ook Rusland heeft nood aan zo’n uur nul. Een nieuwe democratische start is niet mogelijk zonder daarvoor een prijs te betalen en een nationale schuld te erkennen. Er was nooit een destalinisatie in Rusland, er waren geen Neurenbergprocessen voor de communistische partij. Het lot van Rusland hangt af van een depoetinisering. Net zoals de ‘onwetende’ Duitse bevolking in 1945 met de neus op de concentratiekampen gedrukt werd, zo moeten ‘onwetende’ Russen geconfronteerd worden met beelden van verwoeste Oekraïense steden en dode kinderlichamen. Wij, Russen, moeten onze schuld erkennen, open en bloot, en om vergiffenis smeken.

In 1834 schreef de Duitse auteur Georg Büchner het volgende in een brief aan zijn bruid: ‘Wat is het toch in ons, dat liegt, moordt, steelt?’ Alleen die vraag kan de belangrijkste mensenrevolutie aanjagen in de hoofden van de Russen: het besef dat de verantwoordelijkheid niet bij je oversten ligt, maar bij jezelf.

Het is niet aan de Navo en evenmin aan de Oekraïners om Rusland te depoetiniseren. Wij, Russen, moeten voor onze eigen deur vegen. Is mijn volk opgewassen tegen die taak? Na de oorlog zal de wereld Oekraïne bijstaan in de heropbouw. Maar Rusland zal economisch in de touwen hangen. De ineenstorting van het rijk zal zich met volle kracht doorzetten. Andere volkeren en regio’s zullen de Tsjetsjenen volgen in hun onafhankelijkheidsstrijd. De Russische Federatie zal uiteenvallen.

Die middelpuntvliedende kracht van volkeren en regio’s in ’s werelds laatste rijk kan zuiverend en helend werken, maar evengoed destructief. Het Russische bewustzijn moet leren aanvaarden dat er meerdere staten kunnen bestaan met Rusland als officiële taal. Het rijk moet als een kwaadaardige tumor uit de geesten en zielen gesneden worden. Alleen dan kunnen nieuwe staten de nodige hervormingen doordrukken.

Pijnlijke wedergeboorte

Maar kun je een democratie vormen zonder een kritische massa van burgers, zonder een volwassen maatschappelijk leven? ‘Het mooie Rusland van de toekomst’ (het motto van Aleksej Navalny) zou moeten starten met vrije verkiezingen. Maar wie zal die organiseren, en volgens welke regels? Dezelfde tienduizenden doodsbenauwde leraars die de Poetinverkiezingen hielpen te vervalsen? En kun je er vanop aan dat in die ware vrije Russische verkiezingen de ‘landverrader’ van de democratische oppositie het zal halen van de ‘patriot’ die vocht tegen ‘Oekraïense fascisten’?

Van een bevolking die droomt van een welwillende tsaar, maak je niet in een-twee-drie verantwoordelijke kiezers. En wie zal die democratische hervormingen invoeren? Een nieuwe staat laat je niet bouwen door functionarissen die tijdens het Poetinregime teerden op corruptie en misdaad. En boter op het hoofd hebben ze allemaal.

De wereld roept om een ‘Russisch Neurenberg’. Maar wie in Rusland zal zo’n rechtsgang in goede banen leiden? Wie zal die bezinning over het verleden mogelijk maken? Wie zal de misdaden opsporen en de schuldigen straffen? De criminelen zelf? Je kunt Poetin opzijschuiven en vervangen, maar hoe vervang je in één beweging miljoenen corrupte ambtenaren, verdorven politieofficiers en buigzame rechters?

Een lange, pijnlijke wedergeboorte is de enige weg voorwaarts voor Rusland. En de sancties, de armoede en de internationale marginalisering zullen niet eens het grootste obstakel zijn op ons pad. Als er geen innerlijke wedergeboorte plaatsvindt bij het Russische volk zelf, dan zal het allemaal nog veel erger zijn. Want Poetin is een symptoom, niet de ziekte.

KLik hier om terug te keren keuzepagina